NÖROLOJİK HASTALIKLARDA KOGNİTİF REHABİLİTASYON İLE MESLEKİ REHABİLİTASYON KARŞILAŞTIRMASI

NOROLOJİK HASTALIKLARDA  (MS ,STROKE ,KAFA TRAVMASI)MESLEKİ REHABİLİTASYON  ,KOGNİTİF REHABİLİTASYON ARTILAR…EKSİLER….

Amaçlar: Sorulara Cevaplar....

·        Bilişsel rehabilitasyonun etkisi nedir?  (Cicerone et al., 2000; 2005)

·        Travmatik beyin hasarı akabinde istihdam sağlamak ve bunu sürdürmek adına en iyi uygulama hangisidir? (Holzberg, 2001)

·        Kliniksel çalışmalardan öğrendiklerimiz neler?

 

Bilgileri bir araya getirme & Pratiğe dökme

 

Teoriden yoksun deneyim kördür fakat uygulanmayan bir teori de sadece düşüncede kalır.

Immanuel Kant

 

     Bilişsel Rehabilitasyonun Tanımlanması

 

·        Bireyin beyin-davranış değerlendirmesinde fonksiyon odaklı terapatik aktiviteler

·        Odak: Nörobilişsel bozukluk ve hasardan kaynaklı problemleri azaltma

·        Bireyin günlük yaşamdaki foksiyonlarını arttırma

(Cicerone ve diğer., 2000)

 

Bilişsel Rehabilitasyon: Bulgular bize ne söylüyor?

 

Dikkat:

·        Yoğun fakat kısa süreli rehabilitasyonlarda dikkat yeteneği kazandırmada etkin olunmadığı

·        Hasar görmüş fonksiyonlardan kaynaklıstrateji kazandırmaya karşı yenileme

·        Reaksiyon zamanlarında karmaşık görevlere karşı daha temel yetilere odaklanma

(Cicerone ve diğer., 2000; 2005)

 

Kognitif Rehabilitasyon: Bulgular ne gösteriyor?

 

Görsel-mekansal Algıda Hasar:

 

·        Görsel ihmali önleme amacıyla görsel tarama yetisini destekleme-  alıştırmaların yoğunluğu önemli

·        Görsel-mekansal çalışmalarda git gide komplike olmaya ihtiyaç- daha fonksiyonel çalışmaları genelleştirme

(Cicerone ve diğer., 2000; 2005)

 

Kognitif Rehabilitasyon: Bulgular ne gösteriyor?

 

Hafıza:

 

·        Hafif hasarlarda hafıza tekniklerinin kullanımını destekleme- içsel ve dışsal stratejiler

·        Ağır hafıza sorunlarında bilişsel iyileşmenin varlığına dair bulgu azlığı

·        Ortadan ağıra hafıza sorunlarında dışsal hafıza kullanımını destekleme- işleve odaklanma, kapsamlı kazandırım ve destek

(Cicerone ve diğer., 2000; 2005)

 

 

 

Kognitif Rehabilitasyon: Bulgular ne gösteriyor?

 

Problem Çözümü ve Yönetimsel Fonksiyonlar

·        Problem çözümüne yönelik strateji kazanımını destekleme ve gün içinde oluşan durumlarda uygulanması

·        Bağımsız öğrenebilme ve kendini gözlemleyebilme fonksiyonlarının kullanımını destekleyerek öz-düzenlemeyi arttırma

·        Ağır hasarlarda dışsal yapı ve çevresel modifikasyonlar (Cicerone ve diğr, 2000, 2005)

·        Kişisel farkındalık? (Onsworth, Desbois, Grant, Fleming and Strong (2006)

 

Kognitif Rehabilitasyon: Bulgular ne gösteriyor?

 

Kapsamlı Bilişsel Rehabilitasyon:

·        Nörofizik ölçümlerde bilşsel rehabilitasyona karşı psikososyal müdahale daha az iyileşme göstermektedir.

·        Bilişsel ve kişilerarası terapi birleştirildiğinde en fonksiyonel geri kazandırım daha iyi fark edilmektedir. (Cicerone ve diğrl. 2000-2005)

·        Daha kapsamlı program ve çalışmalara ihtiyaç vardır. (Sarajuuri ve diğerleri, 2005)

 

Bilişsel Rehabilitasyon: Bulgular ne göstermekte?

 

Özet olarak,

 

·        Hafif hasarlarda hafıza kayıplarına karşı telafi edici ve ağır hasarlarda dışsal yardımlara dayalı

·        Tarama-gözden geçirme- eğitimine

·        Problem çözme ve kendi başına öğrenme teknileri kazanımına

·        Bilişsel ve psikososyal desteği kapsayan bütünsel rehabilitasyona

destek için

 

 

Bilişsel Rehabilitasyon: Bulgular ne göstermekte?

 

Özet..

 

1.    Bilgisayar-temelli müdahale

·        Sadece terapistin içgörü kazandırma ve odaklanmayla ilgilendiği, telafi edici stratejiler ve gerçek yaşamda kullanılabilir, pratiğe dökülebilen durumlarda etkilidir.

(Cicerone ve diğerleri, 2000; 2005)

 

Dikkatimizi Mesleki Rehabilitasyona Yönelttiğimizde…

 

Araştırmalar, travmatik beyin hasarı akabinde istihdam sağlamak ve bunu sürdürmek adına en iyi uygulamanın hangisi olduğunu gösteriyor?

 

En iyi Uygulamanın Tanımı: İstihdam Eylemi (Holzberg, 2001)

 

·        İstihdam Kazanma

·        Mesleğe hazır olma vasıfları

·        Kariyer seçeneklerini araştırma

·        Görev yerleşimi

 

·        İstihdamın Devamlılığını Sağlama

 

·        Destek gerekliliği

 

·        Görev ya da mesleki yerleşimde hizmet verilen kişi odaklı davranışların gerekliliği

 

 

İSTİHDAM KAZANMAYLA İLİNTİLİ FAKTÖRLER (Holzberg, 2001)

 

·        Hareket: Zarar/dolaşma

·        Sosyal: Sosyal destek, ailenin işlevi, madde kötüye kullanımı, işyerine alışma

·        Psikiyatrik: Travma Sonrası Stres Bozukluğu, anksiyete/depresyon, kişiler arası ilişkiler, kişisel farkındalık, heyecan kontrolü, düzenleme

·        Bilişsel:Öğrenme, algı, hafıza, alışılmamış, garip durumları genelleştirme

 

İSTİHDAM KAZANMAYLA İLİNTİLİ FAKTÖRLER (Holzberg, 2001)

 

·        İstemci Faktörü: Kişisel farkındalık, etkilenim düzeni, yaratıcılık, madde kullanımı, iş alışkanlıkları

·        İşyeri Faktörü: İşyerine alışma, bütünleşme, yararları, doğal destekler

·        Sosyal Destek: İlgilenenler, rehabilitayon hizmetleri

 

İstihdam Kazanımı ve Kazanımın Sürdürülmesine Yönelik Müdahaleler: (Holzberg, 2001)

 

·        Kazanım

·        Bütünsel kognitif rehabilitasyon: stratejiler ve çalışma yetenekleri

·        Mesleki denemeler: vasıflar ve kişisel farkındalık

·        Okuldan meslek hayatına geçiş programları: planlama, danışmanlık ve sosyal beceriler

·        Destekli Çalışma: Çalışanın yetileri ve iş yerleştirim tercihlerinin eşleşmesi

 

·        Devam Ettirme

 

·        Devam eden finansal telafi, sosyal entegrasyon, süregelen tıbbi ve fiziksel iyileştirme olanaklarına odaklanma gibi desteklere odaklanma

 

·        Madde kötüye kullanımını azaltmaya yönelik müdahaleler

 

 

En İyi Uygulama:  Travmatik Beyin Hasarı Sonrasında Kazanılan İstihdamı Devam Ettirme

 

Özette….

 

·        Bireyselleştirmek, esnek hizmet vermek

·        Bütünsel kognitif rehabilitasyona ek olarak desteklenmiş iş imkanı sağlamak (işe hazırlanma adına kognitif stratejiler, kariyer planlaması ve süregelen destek)

·        İş ile alakalı engeller: Nöropsikolojik zarar görme, davranışsal problemler ve zayıf sosyalleşme

·        Destekler: Aile, menfaatlar, mutabakat

 

Kognitif ve Mesleki Rehabilitasyonu Uygun İçeriğe Yerleştirme

 

·        Mesleki hedeflere bilişsel olanı katma

·        Bilişsel içerik ve bağlamın tanımlanmasında genişlik, kapsamlılık

 

Mesleki Rehabilitasyonda Öncelikli Hedef

 

Çalışmaya Hazır olma Durumunu Saptama

 

Mesleki Hedeflere Dönüşü Tanımlama

 

Sorular ve Cevapları

 

·        Benim vasıflarım ve ilgim nelere yöneliktir?

·        Nerede çalışırsam daha iyi olur?

·        İhtiyacım olan kaynak ve akomodasyon?

·        Tekrardan neyi yapabildiğimi anlamak adına bazı yetilerimi nasıl kullanabilirim?

 

Tedavi Önerileri?

 

·        Tedaviyi alan kişi: şu an sahip olunan güçlü ve değiştirilmesi gereken tarafların şematik izlenimi, bildirimlerin alımı, terapi hakkında konuşma

·        Kalınması gereken olası durumları teşhis etme

·        Yerleşim haklarına müvekkil olma

·        Araştırma denemeleri/gönüllü imkanları

 

Kognitif vasıfların geliştirilmesi?

 

·        Organizasyon ve planlama

·        Akıl Yürütme

·        Kişisel farkındalık ve değerlendirme

·        Sunum/Etkilenim/Kişisel-yandaşlık becerisi

 

 

 

İstihdam Sağlamada En iyi Uygulamayla Bağlantı Kurmak ?

 

·        Mesleki hazırlılık becerilerini geliştirme

·        Kariyer seçeneklerini araştırma

·        Gönüllü yerleşim ve ya iş için hazırlanma

·        Destek ve adaptasyonları gözden geçirme

·        Kişisel farkındalığı arttırma

 

Hedef: Çalışma Denemesi

 

Sorular:

 

·        Denemekte olduğum işin gereksinimleri ile benim sahip olduğum statü karşılaştırımı nasıldır?

·        Hangi görev ve çalışmalar benim için daha kolay olabilir? Değiştirilebilecek olanları hangileri?

·        Hangi öğrendiğim strateji bana yardımcı olabilir? Günlük iş hayatıma bu stratejeleri nasıl entegre edebilirim?

·        Diğer çalışanlar ve patronumla iletişimi nasıl kurabilirim?

 

CİNSEL İLİŞKİ SIRASINDA OLUŞAN BAŞAĞRISI

CİNSEL  BAŞ AĞRISI NEDİR?

Cinsel ilişki sırasında veya sonrasında olan bir baş ağrısı tipidir. Yaşandığı dönem ve ağrı tipine göre 3 tipe ayrılır.

CİNSEL İLİŞKİ SIRASINDA ANİ ŞİDDETLİ BAŞ AĞRISININ NEDENİ NEDİR?

İki sebebi olabilir. Önemli olan ve hayatı tehdit eden beyin kanaması bu hastalarda mutlaka ayırt edilmelidir. Bunun için özellikle ilk defa cinsel ilişki sırasında ani şiddetli baş ağrısı yaşayan hastalar mutlaka acil olarak doktora başvurup beyin kanaması geçirmediklerini ispat etmeleri gerekir. Hastada eğer beyin kanaması tanısı konmaz ise ve hastanın anlattıkları hastalığı karşılıyor ise cinsel baş ağrısı tanısı konulabilir

ANİ PATLAYICI TİPTE CİNSEL BAŞ AĞRISI NASIL TANINIR?

Seksuyel baş ağrıları arasında en sık gözlenen tiptir. Az öncede bahsettiğimiz gibi ilk atak ağrısında beyin kanaması tanısı almayan hastaların baş ağrısı baş ağrısı tipiktir. Orgazmdan hemen önce veya orgazm sırasında başlayan şiddetli bir ağrıdır. Ensede ve başın üst kısmında ağırlıklı olarak gözlenir. Başın her iki tarafında hissedilir. 15 dakika içinde yavaşça azalarak kaybolur ancak bazı hastalar 2 gün devam eden az bir ağrı şikâyetinde bulunabilir.

DURGUN TİP CİNSEL BAŞ AĞRISININ ÖZELLİKLERİ NEDİR?

Cinsel baş ağrısının ikinci tipi tipidir. İlişkinin erken dönemlerinde genellikle enseden başlar. İlişki esnasında başı saç bandı şeklinde sarmaya başlar. Orgazm sırasında en şiddetli halini alır. Orgazm sonrası hızlı bir şekilde ağrı kaybolur. Eğer orgazm olmadan ilişki kesilir ise yine ağrı hızla kaybolur.

POZİSYONEL TİPTE SEKSUAL BAŞ AĞRISI?

Patlayıcı tipte olduğu gibi orgazım sırasında başlar ve biter. Ancak farklı olarak ayağa kalkınca baş ağrısı yeniden başlar.

HANGİ HASTAYA MRI ÇEKİLMELİDİR?

Cinsel  baş ağrısı olan her hastadan diğer hastalıkları ayırt etmek için MRI istenmelidir.

Oldukça sık rastlanan  Cinsel Baş Ağrısı tipi mutlak biçimde Nöroloji uzmanı takibinde tedavi edilmelidir

.

 

MS ,KOGNİSYON KOGNİTİF İŞLEV BOZUKLUĞU ,KOGNİTİF REHABİLİTASYON

KOGNİTİF REHABİLİTASYON

Kognisyon Nedir?

Kognisyon psişik bir sistemin ona gelen bütün uyaranları işlemesi esnasında gösterdiği faaliyet grubudur. Başka bir deyişle kognisyon yahut biliş; algı, hatırlama, düşünme, muhakeme, yargılama gibi bütün bilgi yollarını kapsayan genel bir terim olarak tanımlanabilir. Kognitif yapı kavramı,kişinin geçmiş yaşantısını, günlük yaşantısıyla bağlantılı, hiyerarşik, kavramsal plana göre düzenlemesi için kullanılır

Kognitif İşlev Bozukluğu Ne Demektir?

Kognisyon, dışarıdan insan zihnine gelen verilerin, zihinde önceden var olanlarla işlenerek düzenlenmesine verilen isimdir. İnsanların zihnine dış dünyadan sürekli bilgiler akar. Bu bilgiler olduğu gibi zihne alınmaz, birçok aşamadan geçerek düzenlenir ve sonra kullanılır. Bu veriler, algı, düşünce, dil, duygu gibi aşamalarda işleme tabi tutularak değerlendirilir, düzene sokulur ve sonuçta bilgi ortaya çıkar. Her insan, gelen verileri yaşantısına, duygularına ve düşüncelerine göre farklı yorumlayıp düzenler. Kognitif işlev bozukluğu; algı, hatırlama, düşünme, muhakeme, yargılama gibi alanların biri ya da birkaçında ortaya çıkan ve işlevselliği bozan bir süreçtir.

MS’de Kapladığı Yer ve Önemi Nedir?

Multiple Skleroz hastalığının zengin belirtileri içerisinde kognitif işlev bozuklukları da yer almakta ve MS’li birçok insanda kognitif işlev bozukluğu günlük hayatı etkileyen önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Beynin patolojik değişikleri ile kognitif  bozukluklar arasında bağlantı kurma çabaları özellikle son 20 yıl içerisinde artmıştır. Lezyon lokalizasyonu, aktif inflamasyon durumu, yıkım ve tamir süreçlerinin dengesi, lezyon gelişim hızı gibi birçok etkenin kognitif  işlevleri ne şekilde etkilediği günümüzde tam olarak aydınlanmış değildir. Standardizasyonu sağlanmış nöropsikometrik testler ile yapılan çalışmalarda MS hastalarının %40-60’ında kognitif  etkilenme olduğu görülmüştür.

 En Sık Etkilenen İşlevler Nelerdir?

Etkilenme şekline baktığımızda, sosyal yetiler ve dil e ait işlevler göreceli olarak korunmakla birlikte, içgörü ve problem çözme yeteneğinde bozulmalar olarak karşımıza çıkar. MS’de görülen kognitif  etkilenme tipleri geniş bir yelpaze oluşturur. En çok etkilendiği bildirilen kognitif  işlevler: bellek-öğrenme ve geri çağırma, sözel akıcılık-kelime bulma, dikkat ve konsantrasyon, soyutlama ve problem çözme, planlama ve programlama, bilgiyi işlemleme, yargılama ve çözümleme, görsel-mekansal işlevler.

MS hastalarında en sık etkilendiği bildirilen işlevler ile ilgili özellikler:

Öğrenme ve Bellek: Bellek terimi, geçmiş deneyimlerin anımsanması ile ilgili çeşitli faktörleri içeren bir genellemedir. Anımsama ise, bilince çıkarabilme ve sözel olarak ifade edebilme yeteneğinin göstergesidir. MS hastalarında en sık bildirilen bilişsel etkilenme bellek bozukluğudur. Sözel ve görsel girdilerin uzun süre sonra kendiliğinden hatırlanmasında %20-42 oranında etkilenme bildirilmiştir. MS’de bellek etkilenmesi Alzheimer tipi bunamadan tamamen farklıdır. Alzheimer hastalarının bilgiyi depolama zorlukları vardır. MS’de ise sorun, depolanmış bilgiyi tarama ve geri çağırma süreçlerindedir. Alzheimer hastaları not defteri veya benzeri hatırlatıcı malzemeler kullanamazlar, çünkü bu malzemeleri neden taşıdıklarını hatırlayamazlar. MS hastalarının öğrenme süreleri biraz uzamıştır, bilgi depolama güçlüğü yoktur, ancak bilgiyi işleve sokmakta güçlük çekerler. Not defteri ya da benzer şekilde hatırlamayı kolaylaştıracak araçlar günlük yaşamda çok yardımcı olur.

Dikkat: Dikkatin, belirli bir obje ya da fikrin seçilmesi, değerlendirilmesi ve ona yanıt verilmesi için gerekli zihinsel ayıklama ve seçim işlemi olduğu söylenebilir. MS hastalarında en erken bozulduğu bildirilen bilişsel işlev dikkat ve dikkati sürdürebilme becerisidir. Dikkat bozukluğu, bilişsel işlev bozukluğunun saptanmasında en önemli belirti olabilir. Hastaların dikkat ile ilgili testleri yaparken dikkati sürdürmekte güçlük çektikleri ve tepki zamanının uzadığı görülmüştür. Zayıflayan dikkatin günlük yaşamı çok az etkileyeceği düşünülebilir, ancak bu doğru değildir. Örneğin telefon numaralarını veya sayıları akılda tutarak hızla çevirmek, her zaman bir yere yazarak çevirmekten daha kolaydır. Kasiyerlik, muhasebe ya da benzeri bir işte çalışan kişinin hesaplama ve para işlerinde dikkat etkilenmesi nedeni ile zorlanması da örnek olarak verilebilir.

Görsel- Mekansal İşlevler ve Yapıp-Çatma:Görsel-mekansal algı, objenin uzaydaki yerinin ve ne olduğunun algılanması( yüz tanıma, bir çizimin ayrıntıları ile birlikte doğru olarak algılanabilmesi vb.), yapıp-çatma yetisi ise, bu algılamadan sonra el göz koordinasyonunun kullanılarak motor bir işlevin oluşturulabilmesidir(küplerle kule yapma, paralel iki çizgiyi çizebilme vb.). MS hastalarında diğer işlevlerden bağımsız olarak görsel işlev bozukluğunun var olduğu bildirilmiştir. Cisimlerin şekillerini, yer ve konumlarını, üç boyutlu yapılarını, benzerliklerini ve farklılıklarını ayırt etmekte oldukça önemli olan görsel-mekansal  işlevlerde bozulma, ek bilişsel ve fiziksel bozukluklar da eklendiğinde günlük işlevlerin yerine getirilmesini ciddi derecede bozar.

Bilgiyi İşleme-Yürütücü İşlevler: Farklı durumların gerektirdiği planlamayı yapabilme ve bunu uygulayabilme olarak özetleyebileceğimiz yürütücü işlevlerdeki bozukluk, MS hastalarında sık olarak karşımıza çıkar. Bu bozulma bilgiyi işlemleme, soyutlama, planlama ve programlama yetilerinde ya da sözel akıcılıkta olabilir. Yürütücü işlevlerdeki bozukluk, MS hastasının sosyal işlevlerinde ve yakın çevresi ile ilişkilerinde bozulmaya yol açan ve özürlülük derecesini arttıran en önemli etkendir.

MS’de bilişsel  işlev bozuklukları ile hastalığın diğer özellikleri arasındaki ilişki:

 Bilişsel işlev bozukluğu MS hastalarının her birinde farklı zamanlarda farklı şekilde ortaya çıkar. Bazıları hiçbir bilişsel tutulum göstermezken bazıları çok az, bazıları da ağır tutulum gösterir, bir kısmı da bilişsel işlevlerin belli alanlarında güçlük çeker. Özürlülük derecesi ile bilişsel etkilenme düzeyi arasında ilişki yoktur. Hastalık süresi ile bilişsel etkilenme düzeyi arasında da bir ilişki yoktur. MS tipi ile bilişsel işlev bozukluğu arasındaki ilişki çok zayıftır, MS’in herhangi bir formuna özel gelişmez. Bilişsel işlev bozukluğu ataklar sırasında artabilir ve atak sonrasında düzelebilir. İlerleyişi MS’e oranla son derece yavaştır.

Günlük Hayatı Nasıl Etkiler?

Bilişsel işlev bozukluğu olan MS hastalarının %16’sının, olmayanların ise %44’ünün çalışabildiği bildirilmiştir. Bilişsel işlev bozukluğu olan bazı MS hastaları birkaç işi bir arada yapamayabilir, işleri planlama ve programlamada zorluk yaşayabilir. Uyaranların fazla olduğu ortamlarda belli bir konuya dikkatini yoğunlaştıramaz ve söylenenleri anlayamaz. İş yerinde, sosyal ilişkilerde, alışverişte, aile yaşantısında sorunlar yaşanabilir. Yanlış anlaşılma, yalnız bırakılma ve suçlamalar olabilir. Hastanın özgüveninde azalma, sıkıntıda artış, anksiyete, depresyon ve boşluk hissi ortaya çıkabilir.

MS’de Bilişsel İşlev Bozukluğunun Tedavisi:

Bilişsel etkilenme derecesi fiziksel özürlülük derecesi ile ilişkili değildir, bilişsel bozukluğun ilerleme derecesi hastaya göre farklılık göstermesine rağmen, hızlı kötüleşme nadir görülür. Bilişsel etkilenme bir kez ortaya çıkmışsa bunun zaman içerisinde kendiliğinden düzelmesini beklemek pek anlamlı değildir. Baş etme yöntemleri: bilgi, bilinçlenme, nöropsikolojik ve bilişsel rehabilitasyon(özgül dikkat ve hafıza eğitimleri), bilişsel işlev bozukluklarını düzeltmeye yönelik ilaç tedavileri, bilişsel terapi, destekleyici yöntemler.

MS’de Kognitif Rehabilitasyon Sürecinin Gerekliliği

Bilişsel işlevleri bozuk olan MS hasta grubunun, sağlam olanlara göre günlük yaşam aktivitelerinde, ev işlerinde ve sosyal ilişkilerde daha fazla zorlandıkları bilinmektedir. Bilişsel rehabilitasyonda amaç, günlük yaşam aktivitelerinde gerekli olan bu bilişsel işlevleri yapılandırmak ve desteklemektir. Bilişsel rehabilitasyon hastanın emosyonel durumunu düzenlemek, kendisinde var olan problemi görmesini sağlamak ve motivasyonunu arttırmak için gereklidir. Amaç etkilenmiş olan bilişsel işlevleri geri getirmek değil, var olan bozuklukları, sağlam işlevleri kullanarak güçlendirmek ve günlük yaşamda kullanabilmeyi hastalara öğretmektir.

Program:

1.    Ölçüm

2.   Multipl skleroz zemininde gelişen kognitif disfonksiyonun rutin klinik nörolojik muayenede saptanması güçtür zira hastaların konuşma yetileri ve entellektüel fonksiyonları genellikle korunmuştur(Rao SM: Neuropsychology of multiple sclerosis: a critical review. J. Clin. Exp. Neuropsychol. 8, 503-542;1986). Yakın zamanlı çalışmalar MS hastalarının %25’inde kogntif yakınmalar olduğunu, nöropsikolojik testler kullanıldığında ise hastaların %50’sinde kognitif bozukluk saptandığını, hastaların %10’unde kognitif bozukluğun demans tanısı kriterlerini dolduracak düzeyde olduğunu göstermektedir (Rao SM: Neuropsychology of multiple sclerosis: a critical review. J. Clin. Exp. Neuropsychol. 8, 503-542;1986, Rao S, Leo G, Bernardin L, Unverzagat F: Cognitive dysfunction in multiple sclerosis. Frequency patterns and prediction. Neurology 41, 685-691;1991). Hastalarda genellikle hafıza, dikkat, bilgi işleme hızı ve vizyospasyal işlevlerin bozulduğu bir subkortikal demans profili görülür(Rao SM: Neuropsychology of multiple sclerosis: a critical review. J. Clin. Exp. Neuropsychol. 8, 503-542;1986). Hastalarda kognitif işlev bozukluğunun saptanması ve ölçülmesi, bu işlev bozukluğunun çalışma, yaşam kalitesi ve sosyal hayat üzerinde muhtemel olumsuz etkileri  nedeniyle önemlidir.

Tarama testleri  ayrıntılı nöropsikolojik test gerektiren bireyleri tayin etmek için son derece önemlidir. Multipl sklerozda en sık kullanılan tarama bataryaları brief repeatable battery of NP tests(BRB-NP), repeatable battery of the assesment of NP status(RBANS), screening examination for cognitive impairment(SEFCI), ve NP screening battery for MS status(NPSBMS). Bu bataryalar tipik olarak Alzheimer hastalığı gibi primer olarak serebral korteksi tutan hastalıkları saptamak için kullanılan Folstein mini-mental durum muayenesine üstündürler(Folstein M, Folstein S, McHugh P: 'Mini-mental state'. A practical of patients for the clinician. J. Psychiatr. Res. 12, 189-198 (1975). Beatty W, Goodkin D: Screening for cognitive impairment in multiple mental state examination. Arch. Neurol. 47, 297-301 (1975). bu tarama bataryalarını doğrudan karşılaştıran çalışmalar, kognitif bozukluğu saptamada SEFCI veNPSBMS’nin RBANS’a üstün olduğunu  ancak BRBNP’nin kognitif bozukluğu tanımada SEFCI’dan üstün olduğunu göstermektedir. Bu nedenle çalışmamızda BRBNP kullanılmıştır.

3.   Bilinçlendirme

MS’li hastalarda çeşitli sorunlara bağlı olarak günlük yaşam aktivitelerinde zorlanmanın hastalığın ilk yıllarında başladığı; ince ve kaba motor aktivitede bozulmanın tanıdan yaklaşık 5 yıl sonra başladığı, duyusal, emosyonel ve bilişsel sorunların ise 10 yıl sonra yoğunlaştığı rapor edilmektedir. Ancak bu hastalıkta semptomların bireye özgü bir seyir izlediği de vurgulanmaktadır. Bu nedenle hastanın klinik durumuna uyan dinamik bir semptom yönetimi planı geliştirilmeli ve her bir semptoma yönelik girişimler planlanmalıdır. Planlama aşamasının ilk ve en önemli adımı hastanın bilinçlendirilmesi, kendisinde varolan bozukluk hakkında farkındalık kazanması ve tedavi prosedürüne tam uyumunun sağlanmasıdır.

4.   Grup ve Bireysel Eğitim

Tüm kronik hastalıklarda olduğu gibi bu hastalıkta da eğitimin amacı hastaya otonomi kazandırmak ve onu sağlığı konusunda karar verebilir duruma getirmektir. Yapılan çalışmalar hasta eğitiminin hastalığa uyumu kolaylaştırdığını ve yaşam kalitesini artırdığını ortaya koymuştur. Yetişkin eğitimi ilkelerine göre hazırlanan eğitim programı, bireysel olabileceği gibi küçük gruplar şeklinde de uygulanabilir. Eğitim, hastalığın aşamasına göre olmalıdır: Yeni tanı konulmuş hastaya diyet, egzersiz, hastalıklardan korunma, düzenli sağlık kontrolü vb. genel sağlığı sürdürme ve toplumsal destek kaynakları; erken dönemde tedavi seçenekleri, tamamlayıcı tedaviler, atak tetikleyicileri, çalışma yaşamı, rol değişiklikleri; geç dönemde ise ev ortamı değişiklikleri, sosyalizasyon, mental sağlık, kişisel bakım ve komplikasyonların önlenmesi vb. konularında eğitim verilmelidir. Stresin immünolojik hastalıklarda atakları tetiklediği bildirildiğinden, stres yönetimi de eğitim konuları arasına alınmalıdır.

5.   Özgül Dikkat Eğitimi ve Bozulan Diğer Alanlara İlişkin Eğitimler

6.   Depresyon, Anksiyete, Somatizasyon gibi Psikopatolojilerin Kontrolü